11 mei Tegenpolen, een artistieke tijdreis naar Antartica
Wat heeft James Ensor met de zuidpool te maken? Heeft hij Belgica poolreiziger Adrien de Gerlache geïnspireerd of was het andersom? En wat voel je zelf als je oog in oog staat met het witte continent? Een gebied dat al eeuwen zeelui en vertellers weet te beroeren. Dus ook die van Maritiem fotograaf Mike Louagie en Lien De Ruck, die enkele maanden doorbrachten op Antartica. Ze nemen de kijker mee op expeditie tijdens de tentoonstelling ‘Tegenpolen’.
Twee Oostendenaars
Na dit Ensorjaar bestaat er vast nog weinig twijfel: James werd de gamechanger die hij graag wilde zijn. Tijdens zijn artistieke avonturen tastte hij de grenzen van het doek en de beeldtaal af. Kunst als expressief en kritisch medium. Samen met andere grote kunstenaars als Van Gogh, Seurat, Gauguin, Munch of Berthe Morisot herschreven ze volledig de spelregels. Ze maakten komaf met het realisme en het geïdealiseerde beeld van de werkelijkheid uit de romantische periode.
Ook de Gerlache wijst zijn tijdgenoten de weg naar een ‘terra incognita’: het mysterieuze zuidelijke continent: Antartica. Tijdens de Belgica-expeditie van 1997 leidde hij een team van jonge zeevaarders en wetenschappers naar het zgn. einde van de wereld. Een waanzinnige tocht die twee jaar zou duren. Hun ongeplande maandenlange strijd met het pakijs leverde niet alleen roemrijke verhalen op, maar ook een schat aan wetenschappelijke observaties en ontdekkingen.
Twee doorzetters
Eerste Zuidpoolexpeditie
Ensor en de Gerlache voelden zich al vroeg geroepen om hun stempel op de wereld te zetten. Toch kwam hun internationaal succes er niet zonder slag of stoot. James’ werk werd meermaals afgewezen in salons en kunstkringen. En Adrien, ofschoon geboren in een adellijke familie, moest op bedeltocht om zijn expedities te financieren. Beiden keken naar Antartica door de optimistische belle époquebril van kansen en overvloed. Wanneer Ensor uitzonderlijk niet in Oostende verbleef, was hij in Brussel te vinden. Hij hield er een dichte vriendenfamilie aan over, o.a. de Rousseaus, die nogal wat werken van hem aankochten. Zij wierpen zich ook op als mecenassen en kunsthandelaars van de jonge James en nodigden hem uit op intellectuele bijeenkomsten in hun salon. Ensor werd lid van les XX, een vernieuwingsgezinde Belgische kunstenaarsgroep, die de belangrijkste kunststromingen uit Europa naar Brussel haalde. Hoogstwaarschijnlijk leerden Ensor en de Gerlache elkaar op één van die salons kennen. De Gerlache had immers een kunstenaarshart. Daarenboven woonde hij als maalbootkapitein een aantal jaren in Oostende. Ooit moesten ze elkaar wel tegen het lijf lopen. En het lijkt stellig dat ze aan elkaar zijn voorgesteld door een gemeenschappelijke vriendin, de kunstenares Mariette Hannon-Rousseau. Een vrouw met een open geest en een brede interesse in wetenschap, cultuur en literatuur. De Gerlache kende James Ensor dus goed en zijn naam is terug te vinden op één van Ensors werken, nl ‘Les Patineurs’, dat werd opgedragen en geschonken aan de Gerlache. Adrien organiseerde dan weer verschillende exposities, o.a. in Noorwegen en Italië, waar werken van Ensor te zien waren.
Explore to restore
Lien De Ruyck en Mike Louagie gebruiken Ensor en de Gerlache als uitgangspunt. De één extravert en avant-gardist, zelfs anarchist, de andere gereserveerd, bescheiden en bedachtzaam, destijds tegenpolen als aantrekkingskracht van het Antarctisch gebied om vandaag, hier en nu, te praten over actuele thema’s, zoals klimaat en vrede. Immers, een eeuw later kijkt men met een dubbel gevoel naar de laatste plek op aarde die officieel aan niemand toebehoort. De smeltende ijskappen en de inklappende biodiversiteit legden ons afgelopen decennia een nieuwe ‘fin de siècle’ voor. Het Antarctisch ijs speelt een cruciale rol in het reguleren van de wereldwijde temperaturen door zonnestralen te reflecteren. Antartica bevat ongeveer 90 procent van het ijs op aarde en ongeveer 70 procent van het zoetwater op deze planeet. Zelfs een gedeeltelijk afsmelten van het ijs kan leiden tot een wereldwijde stijging van de zeespiegel, met mogelijke overstromingen tot gevolg. De oceaan rond Antartica herbergt een divers zeeleven en dient als voedselbron. Ook fungeert het gebied als een belangrijke onderzoekregio voor wetenschappers, waarbij de ijskap een waardevol archief vormt voor het begrijpen van het verleden en heden van het mondiaal klimaat.
Fotowerk weerspiegelt in doek
De komende eeuw zullen wetenschappers en kunstenaars opnieuw deuren openen naar een nieuwe wereld, aldus Lien en Mike. Omdat we ook nu moeten leren oude denkbeelden los te laten en onze menselijke rol in onze natuurlijke omgeving om te denken. Deze tentoonstelling is dan ook een echte aanrader.
Praktisch:
Elke zaterdag en zondag tot en met 16 juni tussen 10 uur en 17.30 uur. Contact: www.visitoostende.be of tel: 0800.1.8400 . Locatie: Ooststraat 29, 8400 Oostende. Ticket: 8 euro.
Tekst: Jempi Welkenhuyzen
Foto’s: Jempi Welkenhuyzen en Anne Marie Jacob